เอกซเรย์ปอด วิธีวินิจฉัยความผิดปกติบริเวณทรวงอก ให้ผลเร็ว ไม่ยุ่งยาก

เวลาเกิดปัญหาบริเวณทรวงอก หรือแม้แต่ในรายการตรวจสุขภาพประจำปี วิธีตรวจยอดนิยมที่ทำได้ง่ายที่สุดคือการเอกซเรย์ปอด ทั้งสามารถตรวจเห็นความผิดปกติของกระดูกบริเวณทรวงอก รวมไปถึงความผิดปกติของอวัยวะภายในบริเวณทรวงอกได้ด้วย

สำหรับการเอกซเรย์ปอดจะมีหลายรูปแบบ หลัก ๆ ที่นำมาใช้ในการตรวจบ่อยที่สุดคือการเอกซเรย์ทรวงอกด้วยรังสีเอ็กซ์ซึ่งสามารถวินิจฉัยความผิดปกติได้คร่าว ๆ นับเป็นวิธีการตรวจและคัดกรองโรคในขั้นตอนแรก ๆ หากหลังเอกซเรย์ปอดและพบความปิดปกติใด ๆ แพทย์อาจพิจารณาส่งตรวจเอกซเรย์ปอดด้วยวิธีอื่น ๆ เพิ่มเติมเพื่อการวินิจฉัยที่แม่นยำยิ่งขึ้น

เอกซเรย์ปอด
การเอกซเรย์ปอด (Chest X-ray) คือหนึ่งในวิธีการตรวจอวัยวะภายในและโครงสร้างของร่างกายบริเวณทรวงอกด้วยการบันทึกภาพถ่ายโดยใช้รังสีที่มีความสามารถในการผ่านทะลุเนื้อเยื่อและอวัยวะภายในร่างกาย

การมองเห็นภาพภายในร่างกายเกิดจากการที่อวัยวะในร่างกายของเรานั้นจะมีความสามารถในการดูดกลืนรังสีที่ต่างกันไป เมื่อยิงรังสีผ่านร่างกาย ส่วนที่สามารถดูดซับรังสีได้มากหรือยอมให้รังสีผ่านทะลุได้น้อยจะทำให้ภาพบนฟิล์มเป็นสีขาว และส่วนที่ดูดซับรังสีได้น้อยหรือยอมให้รังสีทะลุผ่านง่าย ๆ ภาพบนฟิล์มก็จะเป็นสีเทาดำ

สำหรับการเอกซเรย์ปอดด้วยรังสีเอ็กซ์เป็นวิธีตรวจที่ได้รับความนิยมมากที่สุด เพราะสามารถส่งผู้ป่วยเข้ารับการตรวจได้ทันที ไม่ต้องเตรียมตัวผู้ป่วยก่อนเข้ารับการเอกซเรย์ปอด มีความปลอดภัยต่อตัวผู้ป่วยกว่าเพราะปริมาณรังสีที่ได้รับอยู่ในระดับต่ำ อีกทั้งยังมีราคาถูกอีกด้วย

ภาพจากการเอกซเรย์ปอดจะเป็นลักษณะสองมิติ และเห็นเพียงแค่ภาพขาวดำเท่านั้น จึงทำให้สามารถนำมาสังเกตความผิดปกติบริเวณทรวงอกได้เพียงเบื้องต้นเท่านั้น โดยทั่วไปแพทย์อาจต้องส่งผู้ป่วยเข้ารับการตรวจด้วยการเอกซ์เรย์ปอดวิธีอื่น ๆ เพิ่มเติมเพื่อระบุโรคหรือยืนยันผลวินิจฉัย เช่น

• ใช้เครื่อง CT scan ที่เป็นรังสีเอกซ์เช่นกันแต่ระบบคอมพิวเตอร์ในการประมวลผลในรูปแบบสามมิติ
• ใช้เครื่อง MRI ที่เป็นคลื่นสนามแม่เหล็กไฟฟ้าความเข้มสูง และมีการปล่อยคลื่นวิทยุแทนการใช้รังสีเอ็กซ์ในการฉายภาพลักษณะสามมิติ

เอกซเรย์ปอดมีประโยชน์อย่างไร
ประโยชน์ของการเอกซเรย์ปอดด้วยภาพถ่ายรังสีทำให้สามารถสังเกตอวัยวะภายในและโครงสร้างภายในทรวงอกดังนี้

• ใช้ยืนยันความปกติของอวัยวะภายในและโครงสร้างภายในทรวงอก มักใช้ในการตรวจสุขภาพประจำปี ตรวจสุขภาพก่อนเข้าทำงาน เป็นต้น
• ใช้ตรวจหาร่องรอยโรคอันเนื่องมาจากผู้ป่วยมีอาการผิดปกติบริเวณทรวงอก เช่น
• มีอาการไอเรื้อรัง ไอเป็นเลือด หายใจลำบาก
• มีอาการเจ็บปวดบริเวณทรวงอก
• ใช้ในการตรวจร่างกายก่อนเข้ารับการผ่าตัด เพื่อให้แพทย์สามารถเห็นตำแหน่งโครงสร้างภายในร่างกายผู้ป่วยและวางแผนการรักษาอย่างแม่นยำ
• ใช้ในการติดตามอาการของผู้ป่วยหลังเข้ารับการรักษา

เอกซเรย์ปอดวินิจฉัยอะไรได้บ้าง
การเอกซเรย์ปอดทำให้แพทย์สามารถเห็นความผิดปกติภายในร่างกายเราได้เลย ทำให้สามารถนำผลการเอกซเรย์นั้นมาดูความผิดปกติและวินิจฉัยโรคได้ แพทย์สามารถวินิฉัยโรคอะไรได้บ้างจากการเอกซเรย์ปอด ?

• โรคเกี่ยวกับปอด : วัณโรค น้ำท่วมปอด ปอดบวม มะเร็งปอด เป็นต้น
• โรคเกี่ยวกับหัวใจ : หัวใจมีขนาด ตำแหน่ง หรือรูปร่างผิดปกติ
• โรคเกี่ยวกับกระดูก : กระดูกซี่โครงหรือกระดูกสันหลังหักหรือร้าว ความผิดปกติของโครงสร้างกระดูก เช่น กระดูกพรุน กระดูกสันหลังคด เป็นต้น

เอกซเรย์ปอดมีกี่แบบ
ในอดีตได้มีการค้นพบรังสีเอ็กซ์ซึ่งเป็นรังสีที่ไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า แต่สามารถทะลุทะลวงผ่านโครงสร้างและอวัยวะภายในร่างกายได้จึงได้นำรังสีเอ็กซ์มาใช้ประโยชน์ในการตรวจสุขภาพและตรวจหาร่องรอยโรคอย่างการเอกซ์เรย์ปอด

ต่อมาวิทยาศาสตร์ทางรังสีวิทยาและทางการแพทย์ได้ก้าวหน้าขึ้นจึงได้มีการพัฒนาการเอกซเรย์ปอดให้สามารถมองเห็นภาพภายในร่างกายได้ชัดเจนมากขึ้น รวมถึงการใช้คลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าในการถ่ายภาพโครงสร้างร่ายกายแทนการใช้รังสีเอกซ์ จนถึงปัจจุบันได้มีวิธีการเอกซเรย์ปอดหลัก ๆ อยู่ 4 วิธีดังนี้

1. การเอกซเรย์ปอดแบบทั่วไปด้วยรังสีเอ็กซ์ (CXR)

การเอกซเรย์ปอดแบบทั่วไปด้วยรังสีเอ็กซ์ (CXR) คือ การเอกซเรย์โดยใช้รังสีเอ็กซ์เป็นตัวกลางเพื่อฉายภาพถ่ายอวัยวะภายในส่วนทรวงอก และเพื่อให้แพทย์สามารถตรวจสอบอวัยวะภายในของผู้ป่วยได้

ข้อดี
การเอกซเรย์ปอดแบบทั่วไปด้วยรังสีเอ็กซ์ (CXR) ถือว่าเป็นการตรวจเพื่อเฝ้าระวังโรคด้วยการตรวจผ่านการฉายรังสีเอกซ์ โดยการเอกซเรย์นี้ทำให้เห็นร่องรอยความผิดปกติของอวัยวะต่างๆ ได้อย่างชัดเจน ทั้งนี้สามารถทำได้ง่าย ใช้เวลาไม่นาน ราคาไม่แพง อีกทั้งปริมาณรังสีที่ได้รับยังน้อยและไม่ต้องงดน้ำและอาหารก่อนทำการเอกซเรย์

ข้อเสีย
การเอกซเรย์ปอดแบบทั่วไปด้วยรังสีเอ็กซ์ (CXR) จะมีความแม่นยำต่ำมากกว่าวิธีเอกซเรย์แบบอื่น

2. การเอกซเรย์ปอดด้วยเครื่องเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ (CT Scan)

การเอกซเรย์ปอดด้วยเครื่องเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ (CT Scan) คือการฉายรังสีเอ็กซ์ไปที่อวัยวะส่วนต่าง ๆ ของร่างกายทั้งหมดที่ต้องการจะทำการตรวจเช็ค หลังจากที่เอกซเรย์แล้ว ตัวคอมพิวเตอร์จะสแกนและประมวลผลภาพไปยังระบบดิจิตอลหรือเป็นภาพถ่าย 3 มิติ

ข้อดี
การเอกซเรย์ปอดด้วยเครื่องเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ (CT Scan) จะมีความแม่นยำที่ดีกว่าแบบ CXR ดังนั้นการวินิจฉัยโรคโดยการเอกซเรย์แบบนี้จึงดีต่อผู้ป่วยที่เป็นโรคที่เกี่ยวข้องกับกระดูกเป็นอย่างมาก

ข้อเสีย

การเอกซเรย์ปอดด้วยเครื่องเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ (CT Scan) ผู้ป่วยต้องนอนภายในอุโมงค์แคบ ๆ และต้องใช้เวลาในการตรวจถึง 10-15 นาที ดังนั้นจะทำให้ผู้ป่วยรับปริมาณรังสีมากกว่าแบบ CXR อีกทั้งยังต้องงดน้ำและอาหารก่อนเอกซเรย์

3. การเอกซเรย์ปอดด้วยคอมพิวเตอร์แบบใช้ปริมาณรังสีต่ำ (LDCT)

การเอกซเรย์ปอดด้วยคอมพิวเตอร์แบบใช้ปริมาณรังสีต่ำ (LDCT) เป็นการตรวจอวัยวะส่วนใดส่วนหนึ่งภายในบริเวณทรวงอกโดยเฉพาะ การเอกซเรย์ LDCT มักนิยมใช้ในการตรวจการทำงานของเซลล์มะเร็งในปอดซึ่งจะฉายรังสีเอ็กซ์ในปริมาณต่ำ

ข้อดี

• สะดวกสบาย ตรวจได้ทันที การตรวจใช้เวลาน้อย ไม่จำเป็นต้องงดน้ำงดอาหาร
• มีความปลอดภัยสูง เพราะใช้ปริมาณรังสีต่ำ
• สามารถตรวจพบมะเร็งปอดในช่วงแรก ๆ ได้ และช่วยลดการเสียชีวิตจากมะเร็งปอดได้

ข้อเสีย

• มีโอกาสได้รับรังสี แต่ในปริมาณที่น้อย
• มีราคาแพงกว่าการ Chest X – ray

4. การเอกซเรย์ปอดด้วยเครื่องสนามแม่เหล็กไฟฟ้า (MRI)
การเอกซเรย์ปอดด้วยเครื่องสนามแม่เหล็กไฟฟ้า (MRI) คือการนำร่างกายของผู้ป่วยเข้าไปยังเครื่องตรวจเอกซเรย์ซึ่งมีคลื่นสนามแม่เหล็กไฟฟ้า หลังจากนั้นสนามไฟฟ้าจะทำการปล่อยคลื่นความถี่วิทยุ เพื่อฉายภาพประมวลให้ออกมาเป็นภาพถ่าย 3 มิติซึ่งสามารถเห็นส่วนต่าง ๆ ของร่างกายได้อย่างละเอียดและชัดเจนมากกว่าการเอกซเรย์ปอดแบบ CT scans

ข้อดี
การเอกซเรย์แบบ MRI จะทำให้แยกความต่างระหว่างเนื้อเยื่อได้ชัดเจน ดังนั้นในระยะเริ่มแรกแพทย์จะสามารถตรวจพบความผิดปกติได้ และยังสามารถแยกชนิดของความผิดปกติ พร้อมทั้งบอกรายละเอียดของความผิดปกติได้อย่างแม่นยำ โดยจะใช้สำหรับการวินิจฉัยอาการป่วย

ข้อเสีย
การเอกซเรย์แบบ MRI ใช้เวลาประมาณ 30-90 นาที ในการตรวจซึ่งจะนานกว่าวิธีอื่น ๆ และไม่เหมาะกับผู้ป่วยที่เคยผ่านการผ่าตัดที่มีการติดตั้งอุปกรณ์ทางการแพทย์ หรือมีโลหะภายในร่างกาย เพราะผู้ป่วยจะต้องเอกซเรย์โดยการเข้าไปอยู่ในสนามแม่เหล็กขนาดใหญ่ ซึ่งถ้ามีโลหะอยู่ภายนอกหรือในร่างกาย อาจทำให้โลหะนั้นเกิดการเคลื่อนที่ และเป็นอันตรายต่อร่างกายได้

ผู้ที่ควรเข้ารับการเอกซเรย์ปอด

• ผู้ซึ่งประสบปัญหาทางด้านระบบทางเดินหายใจซึ่งมีสาเหตุมาจากการติดเชื้อและรับสารพิษทางอากาศส่งผลให้เกิดอาการหายใจไม่สะดวก เหนื่อยง่าย และ เจ็บทรวงอก
• ผู้ที่ประสบปัญหาทางด้านกระดูกและข้อซึ่งมีสาเหตุมาจากการติดเชื้อ การเสื่อมสภาพของแคลเซียมกระดูก กระดูกมีรูปร่างผิดปกติซึ่งทำให้ไปกดทับที่บริเวณอื่น ๆ
• ผู้ที่ประสบปัญหาทางด้านหัวใจซึ่งมีสาเหตุมาจากการทำงานบริเวณภายในของหัวใจที่มีความผิดปกติ
• การเอกซเรย์ปอดยังเหมาะกับผู้ที่ต้องการตรวจสุขภาพประจำปีอีกด้วย

ขั้นตอนเอกซเรย์ปอด

การเอกซเรย์ปอดมีขั้นตอนดังนี้

1. ก่อนเข้ารับการเอกซเรย์ปอด เจ้าหน้าที่จะให้ผู้ป่วยเข้าไปเปลี่ยนเสื้อผ้าที่จัดเตรียมไว้ให้ โดยผู้ป่วยจำเป็นจะต้องถอดเสื้อผ้าของตนเองออกทั้งหมดยกเว้นกางเกงชั้นใน (สำหรับผู้หญิงจะต้องถอดชุดชั้นในหรือบราออก) และรวบผมขึ้นให้เรียบร้อย
2. เจ้าหน้าที่จะให้ผู้ป่วยยืนอยู่หน้าเครื่องเอกซเรย์ โดยจะมีการจัดท่าทางที่เหมาะสมต่อการเอกซเรย์ปอดแก่ผู้ป่วย
3. ก่อนที่เจ้าหน้าที่ถ่ายภาพเอกซเรย์จะทำการถ่ายภาพ จะมีการให้สัญญาณกับผู้ป่วยก่อน ให้ผู้ป่วยสูดหายใจเข้าให้เต็มปอดจากนั้นให้กลั้นไว้จนกว่าเจ้าหน้าที่จะแจ้งให้สามารถหายใจเป็นปกติได้ ในขั้นตอนนี้จะใช้เวลาเพียงไม่กี่วินาทีเท่านั้น

ผลเอกซเรย์ปอด

ภาพที่ได้หลังจากการเอกซเรย์ปอดจะปรากฎในลักษณะเงาขาวดำอยู่บนฟิล์มขนาดใหญ่ หรือในปัจจุบันหลาย ๆ โรงพยาบาลก็จะจัดเก็บไฟล์ภาพเอกซเรย์ปอดในรูปแบบแผ่น CD หรือไฟล์

การแปรผลการเอกซเรย์ปอดนั้นว่าปกติหรือไม่แพทย์จะดูได้จากภาพเอกซเรย์ปอดคนไข้ เทียบกับลักษณะของปอดปกติ หากไม่พบความแตกต่างก็สามารถแจ้งได้ว่าไม่มีความผิดปกติใด ๆ หรือหากมีความแตกต่างจากปอดปกติอาจต้องมีการเช็กผลซ้ำหรืออาจส่งผู้ป่วยไปตรวจเพิ่มเติมต่อไป

ผลเอกซเรย์ปอดปกติ

ผลการเอกซเรย์ปอด ปกติจะทราบได้จากสภาพรูปร่าง โครงสร้างกระดูก เนื้อเยื่อห่อหุ้มภายในอวัยวะส่วนต่าง ๆ ภายในบริเวณทรวงอก หากผลเอกซเรย์ปอดปกติการทำงานของอวัยวะภายในบริเวณทรวงอกเป็นปกติ ไม่มีการบวม และไม่มีอวัยวะส่วนไหนถูกกดทับกัน

ผลเอกซเรย์ปอดผิดปกติ
สำหรับผลเอกซเรย์ปอดผิดปกติ จะทราบได้จากสภาพรูปร่าง โครงสร้างกระดูก เนื้อเยื่อห่อหุ้มภายในอวัยวะส่วนต่าง ๆ ในบริเวณทรวงอกซึ่งทำงานอย่างไม่เป็นธรรมชาติ โดยส่วนใดส่วนหนึ่งของอวัยวะมีการติดเชื้อหรือกดทับส่วนอื่น ๆ ของอวัยวะ ส่งผลให้อวัยวะนั้นทำงานติดขัด หรือทำให้ระบบหายใจทำงานไม่เป็นไปตามจังหวะ ซึ่งจะทำให้ปอด หรือ หัวใจ เกิดอาการบวมได้

ข้อสรุป
การเอกซเรย์ปอดเป็นสิ่งที่จำเป็นอย่างมาก เพราะสามารถตรวจสอบสภาพภายในของอวัยวะส่วนทรวงอก เพื่อที่แพทย์จะดูว่าระบบการทำงานและโรคแทรกซ้อนซึ่งเกิดมาจากอาการที่สามารถเห็นได้จากภายนอกร่างกายของผู้ป่วยโดยใช้การเอกซเรย์ปอดในการถ่ายภาพเพื่อวินิจฉัยสภาพอาการและนำไปสู่การรักษาที่ถูกต้อง