หนังสือมุนีนาถทีปนี19 การบำเพ็ญบารมีของพระพุทธเจ้า

จำเนียรกาลแต่ชาติเป็นองค์สมเด็จพระอมรินทรเทวาธิราชตามที่เล่ามานี้แล้ว พระบรมโพธิสัตว์เจ้าของเราก็เฝ้าสร้างสมอบรมบ่มพระบารมี จนกระทั่งถึงพระชาติที่ทรงสืบปฏิสนธิถือกำเนิดในมนุษยโลกเรานี้ คือ คราที่เสวยพระชาติเป็นพระเวสสันดรมหาบุรุษเจ้า ก็ในกาลที่พระองค์ทรงเสวยพระชาติเป็นพระเวสสันดรโพธิสัตว์เจ้านั้น ได้ทรงบำเพ็ญพระบารมีมากมายทำให้พื้นแผ่นปฐพีไหวถึง ๗ ครั้ง ครั้นถึงแก่ชีพิตักษัยจากพระชาตินั้นแล้ว ก็ได้ไปอุบัติเกิดเป็นเทพยเจ้าผู้มเหศักดิ์นามว่า พระเสตุเกตุเทพบุตร เสวยทิพยสมบัติเป็นบรมสุขอยู่ ณ ดุสิตเทวโลก เจริญพระชนมายุได้ ๔,๐๐๐ ปีทิพย์ อันนี้เป็นธรรมประเพณีแห่งพระมหาบุรุษรัตนโพธิสัตว์เจ้าทุกๆ พระองค์มา

แท้จริง ธรรมดาว่าพระมหาบุรุษรัตนโพธิสัตว์เจ้าทั้งหลายนั้น หากว่าพระบารมียังมิได้บริบูรณ์แล้ว แม้ว่าในบางพระชาติจะได้ไปอุบัติเิกิด ณ สรวงสวรรค์ เทวโลกชั้นใดชั้นหนึ่งจะเป็นดุสิตเทวโลกก็ดี นิมานรดีเทวโลกก็ดี หรือปรนิมมิตวสวัตตีเทวโลกก็ดี ซึ่งมีอายุทิพย์ยั่งยืนนักหนา พระองค์ก็หาสถิตอยู่ในสวรรค์ชั้นนั้นๆ จนตราบเท่าสิ้นพระชนมายุไม่ เพราะเหตุว่าในเทวภิภพนั้น ยากที่จะบำเพ็ญพระบารมีเพื่อพระโพธิญาณให้บริบูรณ์ได้ ฉะนั้นสมเด็จพระโพธิสัตว์เจ้าทั้งหลายผู้มีหฤทัยจำนงรักใคร่อยู่แต่เฉพาะพระโพธิญาณ เมื่อเสวยทิพยสมบัติพอควรแก่กาลแล้ว ย่อมทรงทำอธิมุตตกาลกิริยาจุติลงมาบังเกิดในมนุษยโลกเรานี้โดยควรแก่อัธยาศัย หาสู้มีความอาลัยในสวรรคสมบัติมากนัไม่ เพราะมีความประสงค์ใคร่จะทรงสร้างพระบารมีให้บริบูรณ์เป็นประมาณ ครั้นเมื่อพระบรมโพธิสมภารเต็มเปี่ยมอาจสามารถจักได้ตรัสเป็นเอกองค์อรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าในพระชาติต่อไปแล้ว จึงจะเสด็จสถิตอยู่ ณ ดุสิตเทวโลกจนครบกำหนดพระชนมายุ

ก็บัดนี้ หน่อพระชินสีห์โพธิสัตว์เจ้าที่เรากำลังติดตามดูพระประวัติของพระองค์ท่านอยู่นี้ พระองค์ทรงมีพระบรมโพธิสมภารเต็มเปี่ยมบริบูรณ์ ตั้งแต่ครั้งเป็นพระเวสสันดรบรมกษัตริย์ ฉะนั้น จึงทรงมาอุบัติเกิดเป็นเทพบุตร เสวยทิพย์สมบัติเป็นสุขอยู่ ณ ดุสิตเทวโลกไป จวบจนสิ้นทิพายุกาลในสวรรค์ชั้นดุสิตนี้ ซึ่งมีเวลานานถึง ๔,๐๐๐ ปี หรือถ้าจะนับด้วยปีมนุษยโลกนี้ ก็นับได้ ๕๗ โกฏิ ๖ ล้านปี รอเวลาที่จะได้ลงมาตรัสแก่พระปรมาภิเษกสัมโพธิญาณต่อไป

พรรณนาในเรื่องการสร้างพระบารมีตอนปลาย ซึ่งนับเป็นเวลายาวนานได้ ๔ อสงไขย กับเศษอีกหนึ่งแสนมหากัปแห่งองค์สมเด็จพระมิ่งมงกุฎศรีศากยมุนีโคดมบรมครูเจ้าของเราท่านทั้งหลาย เห็นสมควรทึ่จะยุติลงได้แล้ว จึงขอยุติลงด้วยประการฉะนี้

บทที่ ๕
พระบรมไตรโลกนาถ

บัดนี้ จักพรรณนาถึงความที่องค์สมเด็จพระสรรเพชญ์สัมมาสัมพุทธเจ้าทรงเป็นพระบรมไตรโลกนาถ คือเป็นที่พึ่งอย่างยอดเยี่ยมแห่งสัตว์โลกทั้งสาม ซึ่งรวมทั้งตัวเราท่านทั้งหลายในปัจจุบันขณะนี้สืบต่อไป

นับตั้งแต่พระองค์ได้ทรงสร้าง พระพุทธบารมีเริ่มแรกเป็นมโนปณิธาน ตั้งความปรารถนาเป็นพระพุทธเจ้าในพระทัย ณ สมัยที่ทรงสืบปฏิสนธิืถือกำเนิดเป็นมาณพหนุ่ม ผู้แบกมารดาข้ามมหาสมุทรเป็นต้นมา จนกระทั่งถึงครั้งสุดท้ายได้ทรงถือกำเนิดเกิดเป็นพระเวสสันดรมหาบุรุษพุทธพงศ์โพธิสัตว์เจ้านับนับเป็นเวลาช้านาน รวมทั้งสิ้นได้ ๒๐ อสงไชย กับเศษอีกหนึ่งแสนมหากัป

ตลอดระยะเวลาเหล่านี้ พระองค์ผู้ทรงมีพระหฤทัยผูกพันมุ่งมั่นปรารถนาซึ่งพระปรมาภิเษกสัมโพธิญาณ ต้องทรงสร้างสมอบรมพระบารมีอย่างยิ่งยวด มิได้ทรงเอื้อเฟื้ออาลัยใยดีต่อร่างกายและชีวิตพระองค์เลยแม้แต่น้อย ต้องทรงพลีชีวิตเลือดเนื้อออกแลกกับพระโพธิญาณนับครั้งไม่ถ้วน

พระองค์ทรงบริจาคโลหิตในพระวรกายให้เป็นทน ก็มีประมาณมากกว่ากระแสชลวารีทั้ง ๔ สมุทร

พระองค์ทรงบริจาคมังสะ คือเนื้อในพระวรกายให้เป็นทานก็มีประมาณมากกว่าพื้นแผ่นมหาปฐพี

พระองค์ตัดพระเศียรซึ่งประดับสรรพอลังการให้เป็นทาน ถ้าจะประมาณสะสมเอาไว้ ก็มีประมาณมากกว่าผลมะพร้าวอันมีอยู่ในปฐพีมณฑล

พระองค์ทรงคว้านควัพระเนตรทั้งสองซ้ายขวาให้เป็นทานก็มีประมาณมากว่าดวงดารากรในอากาศ

พระองค์ทรงผ่านพระทรวง เพิกหฤทัยออกให้เป็นทานก็มีประมาณมากกว่าผลไม้ทั้งหลายบรรดามีในพื้นมณฑลสกลปฐพี

ท่านผู้มีปัญญาทั้งหลาย ความเสียสละอันยิ่งใหญ่ในการสร้างพระบารมี แห่งองค์สมเด็จพระบรมโพธิสัตว์เจ้าของเราย่อมปรากฎมีมากมายเป็นมหัศจรรย์ตามที่พรรณนามานี้ เมื่อพระองค์ทรงมีวาสนาบารมีครบถ้วนบริบูรณ์ทุกประการ และถึงกาลอันสมควรแล้ว พระองค์ก็เสด็จจุติจากสวรรค์ชั้นดุสิตเทวโลกมาอุบัติตรัสพระปรมาภิเษก เป็นเอกองค์สมเด็จพระจอมมุนีชินสีห์สัมมาสัมพุทธเจ้าในมนุษยโลกนี้ เมื่อประมาณ ๒,๕๐๐ กว่าปีมาแล้ว ซึ่งพระพุทธประวัติในตอนนี้ก็เป็นที่ทราบกันทั่วไปโดยมากแล้ว จึงจักขอยกไว้ ในที่สุด ใคร่ที่จะกล่าวถึงความที่พระองค์ทรงเป็นนาถะที่พึ่งอย่างยอดเยี่ยมของชาวโลกว่าการที่องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงเป็นนาถะที่พึ่งอย่างยอดเยี่ยมของชาวโลกนั้น ทรงเป็นที่พึงได้อย่างไร?

ในกรณีนี้ ก่อนอื่นต้องทราบว่า การที่พระองค์ทรงพระอุตสาหะสร้างพระบารมีมาอย่างแสนลำบากยากเย็นตามที่พรรณนามาแล้วนั้น ก็ด้วยมีพระประสงค์จะนำพระองค์ออกจากทุกข์ภัยในวัฏสงสารและมีพระประสงค์จะรื้อขนสัตว์โลกออกจากทุกข์ภัยในวัฏสงสาร เพื่อให้มีโอกาสเข้าไปสู่แดนเกษมสำราญ คืออมตมหานิพพาน นี่แหละคือจุดประสงค์อันยิ่งใหญ่ของสมเด็จพระพุทธองค์เจ้า ขอให้พวกเราชาวพุทธบริษัทจำไว้ให้ดีอย่างนี้ก่อน ทีนี้ พวกเราจะพากันย้อนไปพูดถึงเรื่องที่ว่า วัฏสงสารฟ นั้น คือ อะไร? มีอรรถาธิบายที่ควรแก่การศึกษาให้เข้าใจ ดังต่อไปนี้

วัฏสงสาร
​

การที่สัตว์ทั้งหลายทุกรูปทุกนาม ต้องท่องเที่ยววนเวียนอยู่ในภูมิต่างๆ คือต้องวนเวียนตายเกิดอยู่ในโลกต่างๆ อย่างไม่มีวันสิ้นสุด เรียกชื่อว่า วัฎสงสาร คือ การท่องเที่ยวเวียนตายเวียนเกิดเพราะวัฏฏ หมายถึงวนเวียน เมื่อจะจำแนกวัฏสงสารเป็นประเภทใหญ่ๆ เพื่อให้จำได้ง่าย ก็มี ๓ ประเภท คือ

๑. เหฏฐิมสงสาร คือ การท่องเที่ยวเวียนเกิดเวียนตายอยู่ในภูมิชั้นต่ำอันเป็นชั้นเลว มีทุกข์มาก ซึ่งมีอยู่ ๔ โลก คือ

๑. นิรยภูมิ โลกนรก
๒. เปตติวิสัยภูมิ โลกเปรต
๓. อสุรกายภูมิ โลกอสุรกาย
๔. ติรัจฉานภูม โลกเดียจฉาน
​

๒. ปัชฌิมสงสาร คือการท่องเที่ยวเวียนตายเวียนเกิดอยู่ในภูมิชั้นกลางอันเป็นโลกชั้นดี มีสุขเป็นโลกีย์พอประมาณ ซึ่งมีอยู่ ๗ โลก คือ

๑. มนุสสภูมิ โลกมนุษย์
๒. จาตุมหาราชิกาภูมิ เทวโลกชั้น ๑
๓. ตาวติงสาภูมิ เทวโลกชั้น ๒
๔. ยามาภูมิ เทวโลกชั้น ๓
๕. ตุสิตาภูมิ เทวโลกชั้น ๔
๖. นิมมานรตีภูมิ เทวโลกชั้น ๕
๗. ปรนิมมิตวสวัตติภูมิ เทวโลกชั้น ๖
​

๓. อุปริมสงสาร คือการท่องเที่ยวเวียนเกิดเวียนตายอยู่ในภูมิชั้นสูง อันเป็นโลกชั้นดีวิเศษ มีสุขมาก ซึ่งมีอยู่ ๒๐ โลก คือ

๑. พรหมปาริสัชชาภูมิ พรหมโลกชั้น ๑
๒. พรหมปุโรหิตาภูมิ พรหมโลกชั้น ๒
๓. มหาพรหมภูมิ พรหมโลกชั้น ๓
๔. ปริตตาภาภูมิ พรหมโลกชั้น ๔
๕. อัปปมาณาภาภูมิ พรหมโลกชั้น ๕
๖. อาภัสสราภูมิ พรหมโลกชั้น ๖
๗. ปริตตสุภาภูมิ พรหมโลกชั้น ๗
๘. อัปปมาณสุภาภูมิ พรหมโลกชั้น ๘
๙. สุภกิณหกาภูมิ พรหมโลกชั้น ๙
๑๐. เวหัปผลาภูมิ พรหมโลกชั้น ๑๐
๑๑. อสัญญาสัตตาภูมิ พรหมโลกชั้น ๑๑
๑๒. อวิหาภูมิ พรหมโลกชั้น ๑๒
๑๓. อตัปปาภูมิ พรหมโลกชั้น ๑๓
๑๔. สุทัสสาภูมิ พรหมโลกชั้น ๑๔
๑๕. สุทัสสีภูมิ พรหมโลกชั้น ๑๕
๑๖. อกนิฏฐกาภูมิ พรหมโลกชั้น ๑๖
​

พรหมโลกทั้ง ๑๖ ภูมินี้เป็นรูปภูมิ คือเป็นที่อยู่ของพระพรหม ผู้วิเศษทั้งหลายที่ปรากฎมีรูป แต่ว่าเป็นรูปทิพย์

๑๗. อากาสานัญจายตนภูมิ พรหมโลกชั้น ๑๗
๑๘. วิญญานัญจายตนภูมิ พรหมโลกชั้น ๑๘
๑๙. อากิญจัญญายตนภูมิ พรหมโลกชั้น ๑๙
๒๐. เนวสัญญานาสัญญายตนภูมิ พรหมโลกชั้น ๒๐
​

พรหมโลกทั้ง ๔ ภูมินี้ เป็นอรูปภูมิ คือเป็นที่อยู่ของพระพรหมผู้วิเศษทั้งหลาย ซึ่งมีฌานอันสูงเยี่ยม อยู่ไกลสูงสุดจากมนุษยโลกเรานี้มากนัก ท่านพระพรหมเหล่านี้ไม่มีรูปร่างปรากฏอยู่เลย แม้แต่รูปทิพย์ก็ไม่มี และมีอายุยืนนานนับเป็นหมื่นๆ มหากัปทีเดียว

ท่านผู้มีปัญญาทั้งหลาย ภูมิเหล่านี้ทั้งหมด ยกเว้นสุทธาวาสภูมิ ๕ เสียแล้ว ย่อมเป็นที่อุบัติเกิด เป็นที่อยู่และเป็นที่ตายแห่งสัตว์ทั้งหลายทุกรูปทุกนาม ไม่มีการยกเว้น ไม่ว่าจะเป็นเราเป็นท่าน ย่อมต้องท่องเที่ยวเวียนตายเวียนเกิดอยู่ภายในภูมิเหล่าี้นี้เรื่อยไปไม่มีวันสิ้นสุดลงได้ต้องอยู่ภายในวัฏสงสารมิภูมิใดก็ภูมิหนึ่งอย่างแน่นอน


​