วิปัสสนากรรมฐาน

วิปัสนากรรมฐาน คือ กรรมฐานเป็นอุบายเรืองปัญญา , กรรมฐานทำให้เกิดการรู้แจ้งเห็นจริง หมายถึงการปฏิบัติธรรมที่ใช้สติเป็นหลัก

วิปัสสนากรรมฐานบำเพ็ยได้ โดยการพิจารณาสภาวธรรมหรือ นามรูป คือ ขันธ์ ธาตุ อายตนะ อินทรีย์ให้เห็นตามความเป็นจริง คือ เห็นด้วยปัญญาว่าสภาวธรรมเหล่านี้ ตกอยู่ในสามัญลักษณะหรือไตรลักษณ์คือ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นจากการรวมตัวของธาตุ 4 คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ เท่านั้น เป็นสิ่งที่ไม่ควรยึดถือมั่น

วิปัสสนากรรมฐาน เป็นกรรมฐานที่มุ่งอบรมปัญญาเป็นหลักคู่กับสมถกรรมฐาน ซึ่งมุ่งบริหารจิตเป็นหลัก ในคัมภีร์ทางพระศาสนาทั้งพระไตรปิฏก และ อรรถกาทั่วๆ ไปมักจัดเอาวิปัสสนาเป็นแค่ สุตมยปัญญา และ จินตามยปัญญา เพราะในวิภังคปกรณ์พระพุทธเจ้าทรงแสดงไว้อย่างนั้น ทั้งนี้ก็ยังพอจะอนุโลมเอาวิปัสสนาว่าเป็น ภาวนามยปัญญา ได้อีกด้วยเพราะในฏีกาหลายที่ท่านก็อนุญาติไว้ให้ ซึ่งท่านคงอนุโลม เอาตามนัยยพระสูตรอีกทีหนึ่ง และในอรรถกถาปฏสัมภิทามรรคท่านก็อนุโลมให้เพราะจัดเข้าได้ในภาวนามัยบุญกิริยาวัตถุข้อ 10

รายละเอียดวิธีการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน หรืือการเจริญปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน ได้แก่ การปฏิบัติตาม สติปัฏฐาน 4 ดังบรรยายไว้โดยละเอียดใน มหาสติปัฏฐานสูตร ในพระไตรปิฏก

ระหว่างปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน เมื่อผู้ผฏิบัติกำลังมนสิการขันธ์ 5 อย่างหนึ่งอย่างใดอยู่โดยไตรลักษณ์ ผู้ฏิบัติอาจเกิด วิปัสสนูปกิเลส(คือ อุปกิเลสแห่งวิปัสสนา 10อย่าง) ชวนผู้ปฏิับัติให้เข้าใจผิด คิดว่าตน ได้มรรคผลแล้ว คลาดออกนอกวิปัสสนาวิถึได้

ข้าพขอตั้งจิตอุทิศผล บุญกุศลนี้แผ่ไปให้ไพศาล​

ถึงบิดามารดาครู และ อาจารย์ ทั้งวงวารญาติมิตรสนิทกัน

ทั้งญาติในโลกทิพย์ ทั้งเทพเทวัญที่ปกปักรักษาข้าพเจ้า

ทั้งเจ้ากรรมนายเวรของข้าพเจ้า และ เจ้าที่ เจ้าทาง ผีบ้าน ผีเรือน ที่ข้าพเจ้าอาศัยอยู่ มีส่วนได้ในกุศลผลของฉัน และอีกทั้ง ภูต ผี ปีศาจ อสูรกาย ผีเปตรที่ถูกทรมานในนรก ขอให้ทุกท่านได้กุศลผลนี้เทอญ