ทำบุญถึงคนจน

หลังจากทำบุญวันฉัตรมงคล ในวันรุ่งขึ้นรัชกาลที่ ๔ มีพระราชกระแสให้ตำรวจวังนิมนต์เจ้าประคุณสมเด็จเข้าเฝ้า ตำรวจวังได้ไปหาท่านที่วัดระฆังฯ และบอกว่า "ในหลวงมีพระบรมราชโองการให้นิมนต์สมเด็จ ไปเข้าเฝ้า" สมเด็จพระพุฒาจารย์ ถามตำรวจผู้นิมนต์ว่า "พ่อเป็นอะไรจ๊ะ"

"เกล้ากระผมเป็นตำรวจวัง" ตำรวจกราบนมัสการ

"ฉันไม่ไปจ้ะ" สมเด็จพระพุฒาจารย์ว่า ครั้นแล้วก็ออกเดินไป ตำรวจวังได้รีบย้อนเข้าไปกราบทูลพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวว่า "ขอเดชะ ข้าพระพุทธเจ้าได้ไปนิมนต์แล้ว ท่านว่า ท่านไม่มา"

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ตรัสถามว่า "แล้วท่านพูดว่าอะไรบ้างล่ะ"

ตำรวจหลวงกราบบังคลทูลว่า "ท่านถามว่า ข้าพระพุทธเจ้าเป็นอะไร ข้าพระพุทธเจ้าตอบท่านว่าเป็นตำรวจวังพระพุทธเจ้าข้า"

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ได้ทรงฟังเช่นนั้นก็ทรงพระสรวล เพราะรู้ทันในคำของสมเด็จพระพุฒาจารย์ จึงมีรับสั่งขึ้นใหม่ว่า

"สังฆการีอยู่ไหน ไปนิมนต์ขรัวโตมานี่"

สังฆการีรับคำสั่งใส่เกล้าฯ วิ่งแน่วตามไปทันสมเด็จพระพุฒาจารย์ กราบนมัสการว่า "โปรดเกล้าฯ ให้นิมนต์พระคุณเจ้า"

สมเด็จพระพุฒาจารย์ก็ย้อนถามอีกว่า "พ่อเป็นอะไรจ๊ะ"

ครั้นสังฆการีทูลว่า "เป็นสังฆการี"

สมเด็จพระพุฒาจารย์ จึงได้หันกลับเดินเข้าไปเฝ้า

เมื่อท่านเจ้าประคุณสมเด็จ ไปถึงในวัง พระเจ้าอยู่หัวก็ถามว่า "นี่ขรัวโต ทำไมจึงทำเช่นนั้นในวันสำคัญของฉัน ฉันเสียหน้าขายหน้าหมด" ท่านเจ้าประคุณสมเด็จ ตอบว่า "ถวายพระพรมหาบพิตร ถ้าขรัวโตไม่ทำเช่นนั้นแล้วมหาบพิตร อันวันฉัตรมงคลเป็นวันสำคัญที่จะให้พระองค์สืบสันติวงศ์ได้ถาวรและปลอดภัยอยู่ในเศวรฉัตรด้วยบุญบารมี หากวันสำคัญเช่นนี้ พระองค์ไม่สามารถทำบุญถึงคนจนได้ กุศลที่ไหนจะเสริมส่งพระองค์ ที่ขรัวโตทำเช่นนั้น เนื่องจากยายแต้มมีลูกสาวอยู่คนหนึ่ง จำนำไว้กับเถ้าแก่ฮง และเถ้าแก่ฮงจะเอาเป็นเมีย ถ้าไม่เอาเงิน ๓ บาทไปไถ่ แม้ในวันฉัตรมงคลอันสำคัญนี้ ขรัวโตจะทำเช่นนั้น ทำให้พระองค์ไม่พอพระทัย แต่ทำไปเพื่อให้พระองค์ได้สร้างกุศลถึงคนจน ขอถวายพระพร" พอท่านเจ้าประคุณสมเด็จทูลอย่างนี้ในหลวงทรงยิ้มแต้เลย พูดว่า "ขรัวโตทำดี ในวันฉัตรมงคล ฉันได้ทำบุญถึงคนจนด้วย"