ความเป็นมาของพระไตรปิฏก (57) พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย

ความเป็นมาของพระไตรปิฏก (57) พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย

คอลัมน์ ธรรมะใต้ธรรมาสน์ โดย ไต้ ตามทาง


1. โครงสร้างขุททกนิกาย

ขุททกนิกาย

ขุททกปาฐกะ ธรรมบท อุทาน อิติวุตตกะ สุตตนิบาต (25)

วิมานวัตถุ เปตวัตถุ เถรคาถา เถรีคาถา (26)

ชาดก (27-28) นิเทศ (29-30) ปฏิสัมภิทามรรค (31) อปทาน พุทธวังสะ จริยาปิฎก (32-33)

2. เนื้อหาสาระ

2.1 ขุททกปาฐะ ว่าด้วยบทสำหรับสวด ซึ่งแต่งเป็นพระสูตรสั้นๆ แบ่งออกเป็น 8 ส่วนคือ

(1) สรณคมนะ กล่าวถึงบทสวดถึงพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ ว่าเป็นที่พึ่งที่ระลึก 3 ครั้ง

(2) ทสสิกขาบท ว่าด้วยสิกขาบท หรือศีลของสามเณร 10 ข้อ

(3) อาการ 32 คือ ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เนื้อ เอ็น กระดูก เยื่อในกระดูก ม้าม หัวใจ ตับ พังผืด ไต ปอด ไส้ใหญ่ ไส้เล็ก อาหารใหม่ อาหารเก่า ดี เสลด หนอง เลือด เหงื่อ มันข้น น้ำตา เปลวมัน น้ำลาย น้ำมูก ไขข้อ มูตร มันสมอง

(4) ปัญหาของสามเณร 10 ข้อ ถามว่าอะไรชื่อ หนึ่ง สอง สาม...จนถึง สิบ คำตอบมีซ้ำกับทสกนิบาตอังคุตตรนิกาย คือ 1 ข้อ ได้แก่สัตว์ทั้งปวงอยู่ได้ด้วยอาหาร 2 ข้อ ได้แก่นามกับรูป 3 ข้อ ได้แก่เวทนา 3 4 ข้อ ได้แก่อริยสัจ 4 5 ข้อ ได้แก่ อุปาทานขันธ์ 5 6 ข้อ ได้แก่อายตนะภายใน 6 7 ข้อ ได้แก่โพชฌงค์ 7 8 ข้อ ได้แก่มรรคมีองค์ 8 9 ข้อ ได้แก่ สัตตาวาส 9 10 ข้อ ได้แก่พระอรหันต์ประกอบด้วยองค์ 10

(5) มงคลสูตร พระพุทธเจ้าตรัสตอบปัญหาเทวดาว่า คุณธรรมที่ทำให้ชีวิตประสบความเจริญหรือ "มงคลชีวิต" มี 38 ประการ มีการไม่คบคนพาล คบบัณฑิต บูชาคนที่ควรบูชา เป็นต้น

(6) รตนสูตร เป็นบทสวดมนต์พรรณนาคุณของพระพุทธเจ้า พระธรรม และพระสงฆ์ แล้วอ้างสัจวาจาว่าด้วยการกล่าวความจริงดังกล่าวข้างต้น ขอให้สวัสดีมงคลจงเกิดมี

(7) ติโรกุฑฑกัณฑ์ เป็นเรื่องพรรณนาถึง "เปรต" (ผู้ล่วงลับไปแล้ว) ว่าญาติพี่น้องอุทิศส่วนกุศลไปให้ย่อมสำเร็จแก่ผู้ล่วงลับเหล่านั้นโดยสมควรแก่ฐานะ

(8) นิธิกัณฑ์ ว่าด้วยขุมทรัพย์ ขุมทรัพย์ภายนอก เช่น เงินทอง ที่บุคคลฝังไว้ในดิน อาจถูกคนขุดไป หรือ ดินเลื่อนเคลื่อนที่ หรือฝังไว้แล้วลืมที่ฝัง เมื่อสิ้นบุญ ทรัพย์เหล่านั้นก็พินาศสูญหายไปส่วนทรัพย์ภายในคือบุญ ไม่มีใครช่วงชิงไปได้ เป็นของติดตัวผู้กระทำไปเสมอ

(9) กรณียเมตตสูตร พรรณนาถึงการแผ่เมตตาไปยังสรรพสัตว์ทั้งหลายโดยไม่เจาะจง ขอให้มีความสุขปราศจากเวรภัยโดยทั่วกัน

2.2 ธัมมปทคาถา หรือธรรมบท เป็นการประมวลบทกวีบรรยายธรรมมีข้อความลึกซึ้ง กินใจ ภาษากวีไพเราะ เข้าใจง่าย และข้อธรรมก็สามารถนำไปปฏิบัติได้ในชีวิตประจำวัน มีทั้งหมด 423 คาถา แบ่งเป็น 26 วรรค เพื่อประโยชน์แก่การศึกษา ขอคัดมาลงไว้ ณ ที่นี้เพียงบางส่วน (ผู้ปรารถนาจะทราบโดยละเอียดโปรดอ่าน "พุทธวจนะในธรรมบท" แปลพากย์ไทยและอังกฤษ โดยผู้บรรยาย)

ขอนำบทกวีบางบทมาให้อ่านพอเป็นตัวอย่าง ดังนี้

(1) ใจเป็นผู้นำทุกสิ่งทุกอย่าง ใจเป็นใหญ่ ทุกอย่างสำเร็จได้ด้วยใจ ถ้าคนเรามีใจบริสุทธิ์ การพูดการทำก็พลอยบริสุทธิ์ไปด้วย เพราะการพูดการทำอันบริสุทธิ์นั้น ความสุขย่อมตามสนองเขาเหมือนเงาติดตามตน

(2) แต่ไหนแต่ไร ในโลกนี้ เวรย่อมไม่ระงับด้วยการจองเวร แต่ระงับด้วยการไม่จองเวร นี้เป็นกฎตายตัว

(3) สามัญชนมักนึกไม่ถึงว่า ตนกำลังฉิบหายเพราะการทะเลาะวิวาทกัน ส่วนผู้ที่รู้ข้อเท็จจริงนี้ย่อมไม่ทะเลาะกัน

(4) ผู้ใดเห็นสิ่งไร้สาระว่าเป็นสาระ เห็นสิ่งเป็นสาระว่าไร้สาระ เขามีความคิดผิดเสียแล้ว ย่อมไม่ประสบสิ่งที่เป็นสาระ

(5) คนที่ท่องจำตำราไว้มากแต่มัวประมาทเสีย ไม่ปฏิบัติตามคำสอน ย่อมไม่ได้รับผลที่พึงได้จากการออกบวช เหมือนเด็กเลี้ยงโคนับโคให้คนอื่นเขา

(6) ความไม่ประมาทเป็นทางไม่ตาย ความประมาทเป็นทางแห่งความตาย ผู้ไม่ประมาทไม่มีวันตาย ผู้ประมาทถึงมีชีวิตอยู่ ก็เหมือนคนตายแล้ว

(7) ยศย่อมเจริญแก่คนขยัน มีสติ มีการงานสะอาด ทำงานด้วยความรอบคอบระมัดระวัง เป็นอยู่โดยชอบธรรม ไม่ประมาท

(8) ผู้มีปัญญา มักไม่ประมาท เมื่อคนส่วนมากพากันประมาท และตื่นเมื่อคนส่วนมากพากันหลับอยู่ เขาจะละทิ้งคนเหล่านั้นไปไกล เหมือนม้าฝีเท้าเร็ว วิ่งเลยม้ากระจอก

(9) จิตดิ้นรน กลับกลอก ป้องกันยาก ห้ามยาก คนมีปัญญาสามารถทำให้ตรงได้ เหมือนช่างศรดัดลูกศร

(10) อีกไม่นาน ร่างกายนี้จักปราศจากวิญญาณ ถูกทอดทิ้งทับถมแผ่นดิน เหมือนท่อนไม้อันหาประโยชน์มิได้

(11) มารดาก็ทำให้ไม่ได้ บิดาก็ทำให้ไม่ได้ ญาติพี่น้องก็ทำให้ไม่ได้ แต่จิตที่ฝึกฝนไว้ชอบ ย่อมทำสิ่งนั้นให้ได้ และทำให้ได้อย่างประเสริฐด้วย

(12) ภมรดอมดมบุปผชาติที่หอมหวน และมีสีสดสวยไม่ให้ชอกช้ำ ดูดรสหวานแล้วบินจากไปมุนีเจ้าก็พึงเที่ยวไปในบ้านดุจเดียวกัน

(13) ไม่ควรแส่หาความผิดของผู้อื่น หรือธุระที่เขาทำแล้วหรือยังไม่ทำ ควรตรวจดูแต่สิ่งที่ตนทำแล้ว หรือยังไม่ทำเท่านั้น

(14) ราตรีนานสำหรับคนนอนไม่หลับ ระยะทางโยชน์หนึ่งไกลสำหรับคนเมื่อยล้า สังสารวัฏยาวนานสำหรับคนพาล ผู้ไม่รู้พระสัทธรรม

 

got it thanks