กรรม ๑๒

กรรม (กัมม์ กัมมะ)(action, deed, volition) คือการกระทำทั้งดีและชั่ว ทำดีเรียกว่า กุศลกรรม ทำชั่วเรียกว่า อกุศลกรรม
กรรมจัดตามหน้าที่มี ๔
๑. ชนกกรรม - กรรมที่ก่อให้เกิด หรือส่งให้เกิดในกำเนิดต่างๆ เปรียบเสมือนมารดาของทารก ชนกกรรมนี้เป็นผลของอาจิณกรรม บ้างของอาสันนกรรมบ้าง
๒. อุปถัมภกกรรม - กรรมอุปถัมภ์ เป็นเสมือนพี่เลี้ยงนางนม มีทั้งฝ่ายดีและฝ่ายไม่ดี
๓. อุปปีฬกกรรม - กรรมบีบคั้น มีหน้าที่บีบคั้นกรรมดีหรือชั่วให้เพลาลง
๔. อุปฆาตกรรม หรือ อุปัจเฉทกกรรม - กรรมตัดรอน มีหน้าที่ตัดรอนกรรมทั้งฝ่ายกุศลและอกุศล
กรรมจัดตามแรงหนักเบามี ๔
๑. ครุกรรม - กรรมหนัก ฝ่ายดีหมายถึงฌาน วิปัสสนา มรรคผลฝ่ายชั่วหมายถึงอนันตริยกรรม ๕ คือ ฆ่ามารดา, ฆ่าบิดา, ฆ่าพระอรหันต์, ทำพระพุทธเจ้าให้ห้อโลหิต, ทำสงฆ์ผู้สามัคคีกันให้แตกกัน
๒. อาจิณณกรรม หรือ พหุลกรรม - กรรมที่ทำจนเคยชิน หรือ ทำมาก ทำสม่ำเสมอ กรรมนี้จะให้ผลยั่งยืนมาก
๓. อาสันนกรรม - กรรมที่บุคคลทำเมื่อจวนสิ้นชีวิต มีอานุภาพให้บุคคลไปสู่สุคติหรืออทุคติได้ ถ้าเขาหน่วงเอากรรมนั้นเป็นอารมณ์เมื่อจวนตาย
๔. กตัตตากรรม หรือ กตัตตาวาปนกรรม - กรรมสักแต่ว่าทำ คือ ทำโดยไม่เจตนา
กรรมจัดตามกาลที่ให้ผลมี ๔
๑. ทิฏฐธัมมเวทนียกรรม - กรรมที่ให้ผลในปัจจุบัน
๒. อุปัชชเวทนียกรรม - กรรมที่ให้ผลในชาติต่อไปถึดจากชาติปัจจุบัน
๓. อปราปรเวทนียกรรม - กรรมที่ให้ผลหลังจากอุปัชชเวทนียกรรม คือ ให้ผลเรื่อยไป สบโอกาสเมื่อใด ให้ผลเมื่อนั้น
๔. อโหสิกรรม - กรรมที่ไม่ให้ผล เลิกแล้วต่อกัน

มโนรถปูรณี อรรถกถาอังคุตตรนิกาย ภาค ๒ หน้า ๑๓๑ และจากวิสุทธิมรรคปัญญานิทเทส หน้า ๒๒๓ วศ.​