พุทธศาสนา ทรรศนะและวิจารณ์

พุทธศาสนา ทรรศนะและวิจารณ์

ศาตราจารย์พิเศษ เสฐียรพงษ์ วรรณปก / ราชบัณฑิต



คําว่าเซ็น หมายถึง พุทธศาสนานิกายหนึ่งซึ่งเป็นสาขาของมหายาน มีเอกลักษณ์พิเศษคือไม่เน้นตำรา แต่เน้นการถ่ายทอดสัจธรรมจากจิตถึงจิต เราได้รับการบอกเล่าถึงวิธีการถ่ายทอดของอาจารย์เซ็นโดยการถามปัญหา (โกอาน) แปลกๆ การตอบคำถามแบบ "ไปไหนมาสามวาสองศอก" และนิทานชวนขันชวนคิดท้าทายปัญญา

คุณลักษณะเฉพาะตัวเหล่านี้ของเซ็น ทำให้ได้รับความสนใจกันอย่างกว้างขวางในหมู่ชาวพุทธไทย เราลองมาย้อนหลังดูใหม่ว่าเซ็นมีความเป็นมาอย่างไร

พุทธศาสนานิกายเซ็น เกิดขึ้นครั้งแรกเมื่อไร ยากจะบอกได้ แต่เซ็นเริ่มเป็นรูปเป็นร่างจริงๆ เมื่อพุทธศตวรรษที่ 11 (พ.ศ. 1063) มีพระอินเดียรูปหนึ่งชื่อโพธิธรรม เดินทางไปประเทศจีนในสมัยพระเจ้าเหลียงบู๊ตี่ ท่านได้วางรากฐานพุทธศาสนานิกายเซ็นไว้ ณ ผืนแผ่นดินใหญ่จีนมั่นคงแล้วได้มอบหมายให้สาวกชื่อ เว่ยโห (ฮุ่ยค้อ) สืบแทนก่อนดับขันธ์

วิธีมอบตำแหน่งสืบแทน อาจารย์จะมอบบาตร จีวร และสังฆาฏิให้ลูกศิษย์ที่อาจารย์เห็นว่าได้เข้าถึงสัจธรรมและสามารถสืบต่อศาสนาได้ดี บาตรและจีวรนี้ เชื่อกันว่าเป็นบาตรและจีวรของพระพุทธเจ้า ที่พระองค์ทรงประทานให้แก่พระมหากัสสปะหรือที่ฝ่ายมหายานเรียกว่า กาศยปะ

พุทธศาสนานิกายเซ็น จึงสามารถโยงกลับไปถึงพระพุทธเจ้าจนได้เพื่อให้มีหลักฐานแน่นหนาน่าเชื่อถือยิ่งขึ้น เขาจึงแต่งสูตรขึ้นสูตรหนึ่ง มีชื่อเรียกในภาษาจีนว่า "ต้าฝั่นเทียนอุ้นฝูเจียอี้จิง" แปลว่า "สูตรว่าด้วยปัญหาของท้าวมหาพรหม" หรือจะถอดเป็นภาษาบาลีคงได้ว่า "มหาพฺรหฺมปญฺหสุตฺต" มีใจความว่า

สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับ ณ เขาคิชฌกูฏ ท่านท้าวมหาพรหมได้มาถวายดอกบัวแล้วทูลอาราธนาให้ทรงแสดงธรรม พระองค์จึงชูดอกบัวขึ้นท่ามกลางภิกษุสงฆ์ที่นั่งแวดล้อมอยู่ โดยมิได้ตรัสอะไร พระสงฆ์สาวกต่างมองหน้ากันลอกแลกไม่รู้พุทธประสงค์ มีแต่ท่านมหากัสสปะรูปเดียวยิ้มน้อยๆ พระองค์จึงตรัสว่า ตถาคตมีธรรมจักษุอันถูกตรง มีพระนิพพานและจิตที่เยี่ยม ภาวะที่แท้จริงไม่มีลักษณะมอบให้แก่มหากัสสปะแล้ว

ตามพระสูตรนี้แสดงว่า พระพุทธเจ้าทรงมอบเซ็นให้แก่พระมหากัสสปะเป็นผู้นำไปเผยแผ่ต่อจากพระองค์

พระสูตรนี้แต่งขึ้นใหม่แน่นอน นักปราชญ์ทางมหายานท่านหนึ่ง (ดร.จอห์น โบลเฟลด์) ยืนยันว่าสูตรนี้เขียนใหม่ เพื่อหาหลักฐานสนับสนุนถึงความเก่าแก่ของนิกายเซ็น

ความจริงจะเขียนใหม่เขียนเก่า ไม่ใช่เรื่องสำคัญนัก สำคัญตรงที่ว่าที่เขาอ้างเอาพระมหากัสสปะเป็นผู้รับมอบเซ็นจากพระพุทธเจ้า พระพุทธเจ้าเป็นผู้ประทานบาตรและจีวรให้พระมหากัสสปะจนกลายมาเป็น "ลักษณะเฉพาะ" ของเซ็น เป็นการกล่าวอ้างที่น่าฟัง และมี "เค้า" พอให้เชื่อมต่อกันเป็นเรื่องเป็นราวทีเดียว

ในคัมภีร์ฝ่ายเถรวาท มีข้อความตอนหนึ่งว่า เมื่อพระมหากัสสปะได้ทราบข่าวพุทธปรินิพพานพร้อมกับพระสงฆ์รูปอื่นๆ พระสงฆ์ที่ยังไม่บรรลุคุณธรรมขั้นสูงยังเป็นปุถุชนอยู่พากันร่ำไห้อาลัยอาวรณ์ในพระศาสดา มีพระแก่รูปหนึ่งชื่อสุภัททะพูดกับพระสงฆ์เหล่านั้นว่า พวกท่านอย่าเสียใจเลยพระศาสดาปรินิพพานน่ะดีแล้ว สมัยยังมีชีวิตอยู่ชอบจู้จี้จุกจิกนัก อันนี้ก็ทำไม่ได้ อันนั้นก็ทำไม่ได้ บัดนี้เราเป็นอิสระแล้ว จะทำหรือไม่ทำอะไรก็ได้ตามใจ พระมหากัสสปะได้ยินดังนั้น รำพึงด้วยความสลดใจว่า ศาสดาล่วงลับไปยังไม่ทันไร สาวกก็พูดถึงอย่างนี้แล้ว ต่อไปภายหน้าพระศาสนาจะอยู่ได้อย่างไร คิดได้ดังนี้จึงดำริจะทำสังคายนา (ชำระสะสางพระศาสนา)

ข้อรำพึงรำพันของพระมหากัสสปะตอนหนึ่งว่า "สมัยยังทรงพระชนม์อยู่ พระพุทธเจ้าทรงมีเมตตาต่อเราเป็นพิเศษ ทรงมอบบาตรและจีวรของพระองค์ให้แก่เรา เมื่อพระองค์ปรินิพพานแล้วควรเป็นหน้าที่ของเราในการชำระสะสางศาสนาให้ยืนนานต่อไป"

"เค้า" เล็กๆ น้อยนี่แหละครับ ที่ฝ่ายเซ็นจับเอามาปะติดปะต่อแต่งเป็นพระสูตรโยงให้เห็นว่า พระมหากัสสปะเป็นผู้รับมอบเซ็นพร้อมกับบาตรและจีวรจากพระพุทธเจ้า การมอบบาตรและจีวรจึงเป็นสัญลักษณ์แห่งการแต่งตั้งศาสนทายาทสืบตำแหน่งแทนในกาลต่อมา

หลังจากพระมหากัสสปะแล้ว มีพระเถระที่ได้รับมอบบาตรและจีวรสืบต่อกันมา (ภาษาฝรั่งใช้ว่า patriarch ภาษาไทยแปลกันว่า สังฆปริณายก) ถึงพระโพธิธรรม รวม 28 องค์ มีใครบ้าง เห็นจะไม่ต้องจาระไนละครับ ขี้เกียจไปค้นมา เอาเป็นว่า พระโพธิธรรมเป็นองค์ที่ 28 นับตามลำดับวงศ์ในประเทศอินเดีย พอไปถึงจีน ชาวพุทธจีนเขานับท่านโพธิธรรมเป็นสังฆปริณายกองค์ที่ 1 หรือเป็นบิดาแห่งนิกายเซ็นว่างั้นเถอะเมื่อเข้าไปอยู่เมืองจีนใหม่ๆ ท่านได้เดินทางไปยังวัดแห่งหนึ่ง เห็นพระองค์หนึ่งชื่อซิ่งกวง กำลังแสดงธรรมอยู่ จึงย่องๆ เข้าไปนั่งฟังแถวหลังสุด ตรงไหนเขาอธิบายถูกท่านก็ยิ้มผงกศีรษะ ตรงไหนอธิบายผิดท่านก็ส่ายหน้า พระองค์ที่เทศน์อยู่เห็นพระแขกเขี้ยวยาวแสดงกิริยาอาการเช่นนั้นก็นึกฉุน "รอให้ฉันเทศน์จบก่อน จะถอดเขี้ยวพระแขกองค์นี้ให้ดู"

พอฟังเทศน์จบ ท่านสั่งให้เณรยกน้ำชาไปต้อนรับ ท่านโพธิธรรมฉันน้ำชาเสร็จแล้ว ก็ถอดเขี้ยวใส่ถ้วยชา บอกให้เณรนำไปให้พระซิ่งกวง แล้วรีบจากไป

พระซิ่งกวงเห็นเขี้ยว 2 ซี่ วางอยู่ในถ้วยชา ก็รู้ทันทีว่าพระแขกองค์นั้นไม่ใช่พระธรรมดาเพียงกระแสจิตที่ตนคิดเท่านั้นท่านยังล่วงรู้ จึงวิ่งตามไปทันที่แม่น้ำแห่งหนึ่ง ก้มลงกราบขอขมาโทษ

พระแขกเขี้ยว (หลุด) ไม่สนใจ ถอนหญ้ามาเส้นหนึ่ง โยนลงไปยังกระแสน้ำเชี่ยว แล้วกระโดดไปยืนบนเส้นหญ้ากลางกระแสน้ำอย่างน่าอัศจรรย์ พลางกวักมือให้พระซิ่งกวงกระโดดตามไป

พระซิ่งกวงว่ายน้ำไม่เป็น จึงไม่กล้าตามไป ยืนรีรออยู่ ยายแก่คนหนึ่งโยนมัดปอมัดหนึ่งลงไปแล้วร้องบอกว่า ลงไปซี ท่านกลัวตายรึ ทำไมเขาคนนั้นไม่กลัวล่ะ พระซิ่งกวงจึงกระโดดตามไป

ท่านทั้งสองเดินทางต่อไปยังวัดเสี้ยวลิ้มยี่ ณ ภูเขาซงซัว ณ ที่นี้ท่านโพธิธรรมนั่งเข้าฌานหันหน้าเข้าฝาเป็นเวลาถึง 9 ปี โดยมีพระซิ่งกวงสานุศิษย์คอยปรนนิบัติไม่ห่าง

วันหนึ่งท่านโพธิธรรมออกจากฌานสมาบัติ ยังเห็นพระซิ่งกวงนั่งเฝ้าอยู่ท่ามกลางหิมะตกลงมาสูงถึงเข่า จึงถามว่าเจ้าติดตามข้าตลอดเวลาเพื่ออะไร

"ผมอยากเรียนธรรมจากท่าน" ซิ่งกวงตอบ

"เจ้ามีความจริงใจแค่ไหน"

ซิ่งกวงตัดแขนซ้ายออกยื่นให้ท่านโพธิธรรม เพื่อแสดงว่าแม้ชีวิตนี้ยินยอมสละเพื่อสัจธรรม เมื่อเห็นศิษย์มีปณิธานมั่นคงเช่นนั้นจึงยินยอมถ่ายทอดเซ็นให้

ครั้งหนึ่งพระซิ่งกวงเข้าไปขอคำแนะนำจากท่านโพธิธรรม เรียนท่านว่า "จิตของผมไม่สงบ อาจารย์ช่วยทำให้มันสงบที"

ท่านโพธิธรรมบอกว่า "จงเอาจิตของเธอออกมาซิ ฉันจะทำให้มันสงบ"

พระซิ่งกวงนิ่งไปพักหนึ่ง เรียนท่านว่า "ผมหาจิตไม่พบครับ"

"นั่นแหละ ฉันทำให้มันสงบแล้ว" ท่านโพธิธรรมตอบยิ้มๆ

เท่านั้นแหละครับ พระซิ่งกวงก็เกิด "สว่างโพลง" ขึ้นฉับพลันทันที อาการ "สว่างโพลง" นี้หมายถึงการรู้ตามสภาพเป็นจริงของสรรพสิ่ง ถ้าเทียบขั้นของความรู้ระดับนี้ก็ได้แก่เกิดธรรมจักษุ หรือดวงตาเห็นธรรม เป็นการรู้แจ้งของพระอริยบุคคลขั้นโสดาบัน (ยังไม่ถึงอรหันต์)

ท่านโพธิธรรมได้เปลี่ยนชื่อศิษย์จากซิ่งกวง เป็นเว่ยโห (แต้จิ๋วเรียกฮุ่ยค้อ) บอกให้ขะมักเขม้นปฏิบัติธรรมต่อไป

เมื่อใกล้จะมรณภาพ ท่านโพธิธรรมได้เรียกประชุมสานุศิษย์ ต้องการทดสอบว่าใครได้บรรลุโลกุตรธรรมบ้าง จึงตั้งปัญหาถามว่า "สัจธรรมเป็นอย่างไร"

ศิษย์อาวุโสองค์หนึ่งตอบว่า "ไม่ยึดติดตำรา และก็ไม่ทิ้งตำรา อยู่เหนือการปฏิเสธและยอมรับนั่นแหละคือสัจธรรม"

ท่านโพธิธรรมตอบว่า "ถูก เธอได้หนังฉันไป"

ศิษย์องค์ที่ 2 เป็นภิกษุณีตอบว่า "สัจธรรมคือที่เห็นแล้วครั้งเดียวก็ไม่จำเป็นต้องเห็นอีก"

"ถูก เธอได้เนื้อฉันไป" อาจารย์กล่าว

ศิษย์องค์ที่ 3 ตอบว่า "ทุกอย่างว่างเปล่า ไม่มีอะไรที่ต้องบรรลุถึง"

"ถูก เธอได้กระดูกฉันไป"

เว่ยโห หรือฮุ่ยค้อ ศิษย์ก้นกุฏิ ลุกขึ้นยืนหุบปากนิ่งไม่พูดอะไร

ท่านโพธิธรรมยิ้มอย่างมีความสุข กล่าวว่า "ถูกต้อง เธอได้ไขกระดูกของฉันไป"


˹ѧ

 

เคยอ่านเกี่ยวกับการตรัสรู้ของพระปัจเจกพุทธเจ้า 500พระองค์ จะมีลักษณะคล้ายกันคือ จิตสว่างขึ้นทันทีทันใดบรรลุธรรมขั้นสูงสุด เพียงแต่ไม่ต้องมีใครชี้นำ เหมือนพระสงฆ์สาวกที่อาจจะมีระดับธรรมที่บรรลุแตกต่างกัน

 

ชอบคุณครับ

 

"ไม่ยึดติดตำรา และก็ไม่ทิ้งตำรา อยู่เหนือการปฏิเสธและยอมรับนั่นแหละคือสัจธรรม"
นี่แหละคือ เซ็น
แต่เซ็นบางคนเดินผิดสาย คือปฏิเสธตำราไปเลย
จริงๆแล้ว ต้องอยู่เหนือการปฏิเสธและยอมรับ
ที่เข้าใจผิดกัน เนื่องจากติดสำนวนบางสำนวนของตั๊กม้อ
เลยเข้าใจผิดว่าให้ปฏิเสธอย่างเดียว

เซ็นยึดหลัก สูญญตา แล้วถ้ายังมีจิตใจปฏิเสธหรือยอมรับ
นั้นไม่ใช่เซ็น!!!

 

แล้วสรุปว่า อนุตรธรรม(หมายถึง การบรรลุธรรมแบบชี้ตรงฉับพลัน ซึ่งผู้เขียนข้างบนบอกว่า เป็นการบรรลุอรหันต์ทางลัด) เนี่ย...มีจริงๆ เหรอครับ ???

 

แล้วบทความนี้อธิบายคำว่า "ถ้าพบพระพุทธเจ้าจงฆ่าเสีย" อย่างไรครับ
ตั้งชื่อสะน่ากลัว ตกนรกหมกไหม้จริงๆ

 

"ถ้าพบพระพุทธเจ้าจงฆ่าเสีย"

ความหมายในความแยบยลของคำ คือให้ฆ่าความมีตัวตนทุกขณะจิต ฆ่าอัตตาที่เกิดไม่เป็นบาป เป็นกุศลๆ





แม้แต่ความเป็นการบรรลุอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า, พระปัจเจกพุทธเจ้า, พระอรหันต์,โพธิสัตว์ ก็ยึดติดไม่ได้ ผลที่ได้คือ ความไม่มีทุกข์ ต่างหาก ที่น่าสรรเสริญ













คนเราที่มาคาภพคาชาติ ก็ผู้รู้นี่แหละ

หมดผู้รู้ ก็หมดเรื่องเท่านั้นเอง<SCRIPT type=text/javascript> <!-- vBulletin.register_control("vB_ProfilefieldEditor", "5"); //--> </SCRIPT>

 

หากยังพบตัวตนในตัวเราเช่นไร เราก็ยังพบพระพุทธเจ้า(ในทรรศนะของเรา)ที่เข้ากันกับตัวตนเราได้

หากเราเข้าถึงความว่างจากอัตตาเมื่อไร ก็จะพบความว่างเดียวกันของพระพุทธเจ้าเช่นกัน และพระพุทธเจ้าที่เจอจากความว่างจากอัตตาเนี่ยแหละคือพระพุทธเจ้าที่ถูกต้อง